Brama do Niemiec i Polski

Istnieje pewna brama prowadząca do Niemiec i do Polski. Nie prowadzi w jedną stronę do konkretnego miejsca, a też nie w drugą do innego, lecz przejście przez nią oznacza wejście do obydwu krajów. Porta Polonica, łacińska nazwa, Polska Brama, to łatwe przejście, bowiem cyfrowe i otwarte dla każdego w dowolnym momencie. Jacek Barski, prezes Porta Polonica. 

Czym jest Porta Polonica, Panie Barski?

Jesteśmy niemiecką instytucją finansowaną przez rząd federalny, która przedstawia zróżnicowaną kulturę[JS1]  i historię Polaków w Niemczech. Niemcy i Polskę łączy nie tylko tysiącletnie sąsiedztwo, lecz także tragiczna przeszłość, zwłaszcza podczas II wojny światowej. Dlatego nie jesteśmy jedynie muzeum, która bada i przedstawia polskie ślady w Niemczech, lecz również elementem łączącym Niemców i Polaków.

Każdy, kto przechodzi przez Porta Polonica, dociera do mapy Niemiec i Polski, do „Atlasu Miejsc Pamięci”. Strona główna, podobnie jak cały portal, jest dostępna w trzech językach: niemieckim, polskim i angielskim.

Niemiecki i polski to zrozumiałe, lecz dlaczego angielski?

Polska diaspora obejmuje cały świat. Wprawdzie nie dysponujemy dokładnymi danymi, jednak zakładamy, że poza Polską mieszka ok. 20 milionów osób z polskimi korzeniami. W Niemczech mieszka prawdopodobnie 2,5 do 3 milionów z nich. Po 1945 r. dla wielu Polaków, bądź ich przodków, Niemcy były trampoliną, swoistym początkiem nowego życia gdzieś na świecie. Z Niemiec Polacy emigrowali do Australii, Ameryki Południowej, Ameryki Północnej czy do krajów europejskich, zwłaszcza Wielkiej Brytanii, Francji bądź Włoch.

Czy spotyka Pan tych ludzi?

Tak, a wielu z nich mówi po angielsku. Przykładowo dostajemy zapytania z Australii od osób, którzy poszukują swoich przodków. Jednak ich poszukiwania nie obejmują tylko Polski, lecz także Niemcy, ponieważ oni sami lub ich przodkowie urodzili się w Niemczech lub wyemigrowali z Niemiec. 

Czy Polacy z diaspory mają korzenie w Niemczech?

Wielu z nich ma. To także część naszej wspólnej niemiecko-polskiej historii, jej najtrudniejszego rozdziału. Nie posiadamy dokładnych danych, jednak możemy założyć, że po zakończeniu wojny w 1945 r. ponad dwa miliony Polaków znalazło się w Niemczech. To były osoby, które przeżyły nazistowską kaźń: byli robotnicy przymusowi, którzy zostali deportowani do Nieniec, byli więźniowie obozów koncentracyjnych, jeńcy wojenni oraz żołnierze, którzy walczyli w polskich oddziałach po stronie sojuszników zachodnich. Wiedzieli, że stracili ojczyznę, jednak nie wiedzieli dokąd pójść. Wówczas Polska znajdowała się pod wpływem stalinowskiego terroru, a większość polskich ziem była pod wpływami Związku Radzieckiego. Sojusznicy zachodni nazywali te osoby displaced persons (DP), czyli „osoby, które w wyniku wojny znalazły się poza swoim państwem i chcą albo wrócić do kraju, albo znaleźć nową ojczyznę, lecz bez pomocy uczynić tego nie mogą.” Niektórzy z nich mieszkali w Niemczech do 1955 roku. Co najmniej dwie trzecie z nich opuściło Niemcy i wyjechało w świat. To dla tych osób i dla ich potomków nasza strona jest dostępna w języku angielskim.

Personifikacją tej, nazwijmy to przepustki do lepszego świata, było miasto Haren w powiecie Emsland. Miasto Haren jest oddalone o 500 km od Polski. W latach 1945-1948 stało się polską eksklawą na dalekim zachodzie Niemiec. Wówczas Wielka Brytania nakazała mieszkańcom Haren opuszczenie swoich domów. 3500 Niemców musiało w zaledwie dwie godziny opuścić swoją ojczyznę. Ich miejsce zajęły tysiące dipisów polskiego pochodzenia. Nagle ta miejscowość zaczęła nazywać się Maczków i stała cię całkowicie polska.

W Maczkowie i okolicach przebywało ok. 2000 żołnierzy 1 Polskiej Dywizji Pancernej , tysiące byłych robotników przymusowych z obozów znajdujących się w powiecie Emsland oraz ok. 2000 polskich dziewcząt i kobiet, które trafiły do niewoli po stłumieniu Powstania Warszawskiego. Dla tych ludzi Maczków stał się „tymczasowym rajem”, mówi Barski: „Oczywiście z pełną świadomością tragicznych konsekwencji dla ludności niemieckiej”.

Zapewne Maczków nie zadziałał na rzecz porozumienia?

Tak i nie. Na początku zapewne nie. Wówczas jakakolwiek rozmowa z wypędzonym z Harem pokoleniem Niemców była niemożliwa. W 1990 r. odbyło się pierwsze spotkanie byłych mieszkańców Maczkowa i Haren. Było ono bardzo napięte. Obecnie sytuacja wygląda zupełnie inaczej: mieszkańcy Haren są dumni, że ich miasto stało się szczególną częścią historii Europy. W Harem powstało również centrum dokumentacji „Inselmühle”, a my mieliśmy przyjemność towarzyszyć w procesie jego budowy. A ponadto niedawno opublikowaliśmy powieść graficzną, której tematem jest ta niezwykła historia. Ta powieść nazywa się oczywiście „Maczków”.

Dużo mówiliśmy o przeszłości, lecz czy Porta Polonica nie jest także bramą do teraźniejszości?

Nasze główne zadanie to dokumentacja muzealna w klasycznym tego słowa znaczeniu, a także badania i prezentacja polskich śladów w Niemczech. Ponadto prezentujemy kulturę, jesteśmy kuratorami wystaw oraz „organizujemy kulturę”. Bardzo długo Polonia w Niemczech była nazywana niewidzialną społecznością, ponieważ Polacy potrafili się tak dobrze zintegrować. Mistrzowie świata w piłce nożnej Lukas Podolski, Miroslav Klose, czy dziennikarz sportowy Marcel Reif to osoby, które początkowo nie są kojarzone z polskim pochodzeniem. Jednak to się zmienia. Niezależnie od tego, czy chodzi o historię czy teraźniejszość, o sport czy sztukę bądź muzykę – w Porta Polonica działamy po to, aby polska społeczność stała się w Niemczech bardziej widoczna.