ABC niemieckiego systemu medialnego

Niemiecki rynek medialny jest różnorodny i niezależny od państwa. Informacje na temat bieżących wydarzeń są przez cały czas dostępne w radiu, telewizji, mediach drukowanych oraz w internetowych portalach informacyjnych.

Media to „czwarta władza“

Praca dziennikarzy i redakcji odgrywa w społeczeństwie demokratycznym niezwykle ważną rolę, która często określana jest jako „czwarta władza“ obok władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Prasa jest wolna, chroniona przez konstytucję i posiada funkcję kontrolną wobec państwa i społeczeństwa – a także siebie samej.

Media publiczne i prywatne

Wiele osób w Niemczech prenumeruje lokalną prasę, aby na bieżąco wiedzieć, co dzieje się w bezpośrednim sąsiedztwie – zawiera ona aktualności z zakresu polityki i gospodarki miasta czy regionu, a także informacje o projektach budowlanych, wypadkach i wydarzeniach, informacje dotyczące sportu i życia społecznego. Ogólnokrajowa prasa codzienna, jak na przykład „Süddeutsche Zeitung“, „Frankfurter Allgemeine Zeitung“ lub „Die Welt“, stanowi źródło najważniejszych wiadomości i ustaleń na temat krajowych lub międzynarodowych problemów i wydarzeń. Informacje często przygotowywane są także przez miejscowe redakcje w poszczególnych krajach związkowych, w stolicy lub za zagranicą. Tytuły te cieszą się dużym poważaniem.

Dziewięciu nadawców państwowych, jak oficjalnie nazywają się regionalne stacje radiowe i telewizyjne krajów związkowych, ma charakter publiczny. Są one finansowane głównie z abonamentu, który muszą opłacać wszystkie gospodarstwa domowe w Niemczech. Uzyskują one również przychody z reklam, lecz podlega to ograniczeniom. Publiczne stacje telewizyjne mogą emitować reklamy jedynie przez 20 minut dziennie. Po godzinie 20:00 oraz w niedziele i święta zabronione jest nadawanie w nich jakichkolwiek reklam. Stacje publiczne oferują jednak kompleksowy zakres treści – oprócz programów informacyjnych i filmów dokumentalnych, w ich ramówce znajdują się także transmisje sportowe, teleturnieje, filmy i seriale. Nadawcy tacy jak ZDF i Niemieckie Radio również mają charakter publiczny. Podobnie jak stacja Deutsche Welle (DW), nadawana w wielu językach i odbierana wyłącznie za granicą.

Z kolei telewizje prywatne takie jak n-tv, Pro Sieben/Sat 1 i RTL oraz komercyjne stacje radiowe jak FFH, Energy czy Klassik Radio utrzymują się wyłącznie z przychodów z reklam. Stacje telewizyjne mogą emitować reklamy jedynie przez dwanaście minut w ciągu godziny, stacje radiowe nie podlegają w tym zakresie jakimkolwiek ograniczeniom.

Młodzi odbiorcy czerpią informacje głównie z artykułów, filmów i podcastów zamieszczanych w portalach internetowych oraz baz multimediów, które udostępniają niemal wszystkie media informacyjne w Niemczech.

Konstytucja gwarantuje wolność słowa i prasy

Obecność tak wielu różnych mediów informacyjnych w Niemczech wynika również z gwarantowanej konstytucyjnie wolności słowa i prasy. Artykuł 5 niemieckiej Ustawy Zasadniczej mówi: „Każdy ma prawo do wyrażania i rozpowszechniania swoich poglądów w mowie, piśmie i obrazie oraz do nieograniczonego korzystania z informacji z ogólnie dostępnych źródeł. (…) Cenzura nie ma miejsca”.

Kto może pracować jako dziennikarz

Zawód „dziennikarza“ nie jest regulowany – każdy może się tak nazywać i pracować jako dziennikarz. Osoba mogąca udowodnić, że wykonuje zawód dziennikarza, posiada ustawowe prawo do informacji od organów państwowych, jest częściowo zwolniona z surowych przepisów o ochronie danych i nie może być zmuszana do ujawniania swoich źródeł i informatorów (prawo do odmowy zeznań). Dokumentem to potwierdzającym jest legitymacja prasowa, wystawiana po spełnieniu kryteriów ustalonych przez stowarzyszenia branżowe, związki zawodowe lub organizacje pracodawców.

Jednak ponad 100 000 niemieckich dziennikarzy posiada zbliżone kwalifikacje do wykonywania swojego zawodu. Większość z nich ukończyła studia dziennikarskie i/lub ma za sobą wieloletnią edukację w szkole dziennikarskiej bądź staż w redakcji. Ich praca podlega regulacjom prawa prasowego danego kraju związkowego.

Dziennikarze i kodeks etyki dziennikarskiej

Zachowanie staranności i rzetelności dziennikarskiej wymaga dokładnego zbadania źródła i treści informacji przed jej opublikowaniem. Jeżeli dziennikarz nie może udowodnić prawdziwości informacji lub opiera się na niesprawdzonych danych, musi to wyraźnie zaznaczyć. Nie można również łączyć przekazu medialnego z reklamą. Treści reklamowe muszą być wyraźnie oznaczone i publikowane oddzielnie od treści dziennikarskich. Jeżeli dziennikarz opublikuje nieprawdziwe informacje na temat osób lub faktów, ma on obowiązek zamieścić sprostowanie w tym samym miejscu, w którym znalazła się pierwotnie fałszywa informacja. Ponadto, jeśli w wyniku rażącego niedbalstwa lub umyślnego działania dziennikarz rozpowszechni nieprawdziwe informacje, może zostać pociągnięty do odpowiedzialności prawnej.

Środowisko dziennikarskie samodzielnie ustaliło zasady swojej pracy w postaci Kodeksu Prasowego. Zawiera on między innymi zobowiązanie do nieprzyjmowania korzyści mogących zagrażać niezależności dziennikarza. Publikując informacje, dziennikarz powinien szanować prywatność innych osób i mieć na uwadze zarówno poszanowanie godności osobistej, jak i prawo społeczeństwa do informacji. Dziennikarz nie może kierować się pogonią za sensacją, dopuszczać się dyskryminacji ani znieważenia.

Kontrolerzy: Rada Prasowa oraz Rada Radiofonii i Telewizji

Rada Prasowa oraz Rada Radiofonii i Telewizji kontrolują przestrzeganie tych zasad. Skargę do Rady Prasowej z powodu naruszenia kodeksu etyki dziennikarskiej w publikacji może wnieść każdy obywatel. Rada rozpatruje, czy skarga jest w danym przypadku zasadna. W przypadku stwierdzenia naruszenia, Rada oficjalnie upomina redakcję lub udziela publicznej nagany, którą dana redakcja musi opublikować.

Niemiecka Rada Radiofonii i Telewizji kontroluje, czy publiczne stacje telewizyjne i radiowe wypełniają swoje ustawowe obowiązki – a więc czy poprzez swoją ofertę programową przyczyniają się do rozpowszechniania informacji, edukacji, doradztwa, kultury i rozrywki oraz wolności wyrażania własnej opinii. Rada Radiofonii i Telewizji ma stanowić odbicie przekroju społeczeństwa: jej członkowie są przedstawicielami organizacji społecznych takich jak związki zawodowe, kościoły czy partie polityczne.

Prawo do sprostowania

W Niemczech każda osoba, organizacja czy firma ma prawo do sprostowania, jeżeli uważa, że ​została w przekazie medialnym przedstawiona w sposób niezgodny z prawdą. Przy spełnieniu określonych warunków prawnych, taka osoba czy organizacja ma prawo do publikacji swojego stanowiska w tym samym medium, w porównywalnym miejscu i w podobnej formie.