Dzielona historia, wspólna przyszłość

Rok 1620, w Europie szaleje wojna trzydziestoletnia. W bitwie na Białej Górze koło Pragi katoliccy Habsburgowie pokonują protestanckich Czechów. Przez następne 100 lat wielu wiernych ucieka z terenów dzisiejszej Republiki Czeskiej. Wśród nich jest wielu Braci Morawskich, którzy na początku XVIII w. znajdują schronienie w Górnych Łużycach w Saksonii i zakładają miasto Herrnhut. 

Od 2024 r. Herrnhut znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO, gdzie dołączyło do duńskiego miasta Christiansfeld, które zostało wpisane na tę listę w 2015 r. i podobnych miejscowości w innych krajach. Wspólnota herrnhucka jest znana na całym świecie z tzw. gwiazd morawskich, podświetlanych gwiazd adwentowych i bożonarodzeniowych o charakterystycznej geometrycznej strukturze. 

Kultywowanie ponadnarodowego charakteru wspólnoty religijnej i ochrona jej dziedzictwa kulturowego to zadanie ogólnoeuropejskie. To właśnie jest obszar działań organizacji Europa Nostra. Od momentu powstania w 1963 r. organizacja angażuje się w ratowanie zagrożonych zabytków, miejsc i krajobrazów w Europie. „Obecnie nawiązujemy partnerstwa z osadami Herrnhutów w Danii i Polsce” - informuje Uwe Koch, prezes Europa Nostra w Niemczech. „Chcemy również współpracować z Czechami, regionem z którego pochodzą ci uchodźcy religijni”. 

Idea dzielonego dziedzictwa

Europa Nostra to największa europejska sieć społeczeństwa obywatelskiego na rzecz dziedzictwa kulturowego. Jej siedziba znajduje się w Hadze, a jest wspierana przez instytucje publiczne, firmy prywatne i osoby prywatne w ponad 40 krajach. We współpracy z Komisją Europejską organizacja wyróżnia wybitne osiągnięcia przyznając nagrody „Europa Nostra Awards / European Heritage Awards” w kategoriach konserwacja, badania, edukacja i zaangażowanie obywatelskie. Ponadto organizacja organizuje różne wydarzenia i konferencje w których uczestniczą eksperci i przedstawiciele świata polityki oraz społeczeństwa.

Niemiecka gałąź organizacji Europa Nostra z siedzibą w Poczdamie angażuje się w szczególności w „ideę dzielonego dziedzictwa”, kładącej nacisk na wymianę i wspólną odpowiedzialność za dziedzictwo kulturowe. Europa Nostra nie postrzega jednak idei dzielonego dziedzictwa jako nostalgii ukierunkowanej na przeszłość. Istotą jej podejścia jest raczej umożliwienie doświadczania europejskiego wymiaru historii i wykorzystanie go jako podstawy dla życia w teraźniejszości.

Koch wyjaśnia to na przykładzie Łużyc, regionu, który obejmuje część Niemiec, Czech i Polski i jest znany z wydobycia węgla metodą odkrywkową. „Przykładowo, kultura przemysłowa Łużyc jest ściśle powiązana z sąsiednimi regionami w Polsce i Czechach. Wszystkie trzy regiony łączy ok. 150-letnia historia produkcji energii i wydobycia węgla. Teraz wszystkie te regiony stoją w obliczu ogromnych procesów transformacyjnych”. Ich wspólne wyzwania tworzą podstawę, która łączy je wszystkie i umożliwia tworzenie wizji przyszłości opartej na partnerstwie.

Ochrona ukraińskiego dziedzictwa kulturowego

W czasach wojny i konfliktów idea pomocy w kształtowaniu przyszłości przez wspólne europejskie dziedzictwo nabiera coraz większego znaczenia. Rosja swoimi zmasowanymi atakami niszczy dziedzictwo kulturowe Ukrainy - a tym samym ukraińską tożsamość, stwierdza Koch. Dlatego trzeba oferować uchodźcom perspektywy: przykładowo jeden z historyków sztuki z Charkowa pracuje obecnie w pracowni konserwacji malarstwa w Fundacji Pruskie Pałace i Ogrody Berlin-Brandenburgia, ważnego partnera strategicznego niemieckiej gałęzi organizacji Europa Nostra.

Trasa Muzyki Europejskiej

Dziedzictwo niematerialne, dziedzictwo przemysłowe, ochrona zabytków - Europa Nostra skupia się na pełnym wachlarzu dziedzictwa kulturowego. „Wiosną 2024 r. zaprosiliśmy belgijsko-polski Karski Quartet do Poczdamu”, mówi Koch. „Tam, na górze Winzerberg, która w 2018 r. otrzymała Europejską Nagrodę Dziedzictwa, muzycy zagrali koncert plenerowy, a następnie rozmawiali z publicznością”. Zespół, składający się z muzyków, których połączyła nowoczesna interpretacja muzyki kameralnej, nosi imię Jana Karskiego. Podczas II wojny światowej ten polski działacz ruchu oporu przekazywał aliantom informacje o Holokauście. Również w przyszłości Europa Nostra chce wspierać połączenie muzyki z innymi elementami dziedzictwa kulturowego. „Jeżeli wszystko się uda, wtedy mosty, które tworzymy do europejskich sąsiadów, staną się częścią trasy muzyki europejskiej” - mówi Koch.

Połączenie kultury i ochrony przyrody

Europa Nostra skupia się również na powiązaniach między kulturą, a ochroną przyrody. „Zmiany klimatu mają ogromny wpływ na dziedzictwo kulturowe” - wyjaśnia Koch. Szczególnie zagrożone są między innymi historyczne parki: upały i susze wpływają w szczególności na stare drzewa, a ulewne deszcze niszczą ścieżki i zamulają stawy. Ekstremalne warunki pogodowe zagrażają również istnieniu zamków, willi i klasztorów do których zazwyczaj parki przynależą.

„Dla nas dyskusja na temat ochrony dziedzictwa kulturowego jest nierozerwalnie związana z ochroną przyrody. Dlatego Europa Nostra uczestniczyła w Światowej Konferencji Klimatycznej w Azerbejdżanie w listopadzie 2024 roku i dlatego wspiera inicjatywę „Global Call to put Cultural Heritage, Arts and the Creative Sector at the Heart of Climate Action”. Takie działania łączą osoby działające na rzecz dziedzictwa kulturowego z obrońcami przyrody, a ponadto zachęcają do interdyscyplinarnego myślenia i działania.” „Jednocześnie chcemy uświadomić ogółowi społeczeństwa, jak bardzo zmiany klimatu stały się częścią naszego codziennego życia” - mówi Uwe Koch.