Znaczenie różnorodności biologicznej

Ochrona gatunkowa, podobnie jak ochrona klimatu, jest obowiązkiem całej ludzkości. Ponieważ utrata różnorodności biologicznej grozi utratą warunków niezbędnych do życia. Odpowiadamy na najważniejsze pytania dotyczące znaczenia bioróżnorodności, globalnego wymierania gatunków, zaangażowania Niemiec w ochronę gatunkową oraz celów rządu federalnego w zakresie różnorodności biologicznej.

Czym jest bioróżnorodność – i dlaczego jest tak ważna?

Pod pojęciem bioróżnorodności rozumiana jest naturalna różnorodność gatunków roślin i zwierząt, a także różnorodność biologiczna w obrębie ekosystemów. Ta różnorodność tworzy na Ziemi gęstą sieć współzależności. Umożliwia ona naturze wytworzenie materiałów i surowców, których potrzebuje także człowiek: wody, odzieży, pożywienia, surowców, leków i tym podobnych. Niemal wszystko, czego potrzebujemy do życia, ma swoje źródło w naturze. Jeżeli jednak pszczoły przestaną zapylać, gleby zostaną wyjałowione, a morza przełowione, ludzkość znajdzie się w bardzo trudnym położeniu. Różnorodność gatunkowa jest niczym podłoga, która z powodu ciągłego uszczerbku staje się coraz bardziej krucha i pewnego dnia po prostu nie wytrzyma.

Bogactwo różnych gatunków stanowi swego rodzaju zabezpieczenie. Jeżeli jeden gatunek się nie sprawdzi, na przykład z powodu suszy, upałów lub silniejszych opadów, wówczas inny, lepiej przystosowany, przejmuje jego funkcje. Ochrona gatunkowa jest sposobem na utrzymanie tej różnorodności. W Niemczech niemal 500 rodzimych gatunków znajduje się pod ścisłą ochroną, w tym ptaki takie jak bocian biały lub motyle takie jak niepylak apollo. Obejmuje to także wiele gatunków paproci i porostów. W ten sposób próbujemy utrzymać, a także zwiększyć populację poszczególnych gatunków.

Jaki związek występuje pomiędzy różnorodnością biologiczną a zmianami klimatu?

Ze względu na zmiany klimatyczne oraz postępującą utratę bioróżnorodności mamy do czynienia z podwójnym kryzysem, z dwoma zjawiskami, które wzajemnie się wzmacniają – zarówno w sposób pozytywny, jak i negatywny. Utrata bioróżnorodności może przyspieszyć zmiany klimatu. Gdy giną lasy i torfowiska, do środowiska uwalniany jest dwutlenek węgla. Jeżeli utrzymamy lasy i torfowiska w nienaruszonym stanie, mogą one magazynować ogromne ilości szkodliwego dla klimatu dwutlenku węgla, służąc jako jego naturalne pochłaniacze. Bioróżnorodność może zatem łagodzić zmiany klimatyczne. Dlatego właśnie ochrona przyrody jest tak ważnym orężem w walce z globalnym ociepleniem. Z drugiej strony, postępujące zmiany klimatyczne mogą przyspieszyć wymieranie gatunków, czego przykładem jest ginąca rafa koralowa.
 

Jak wygląda kwestia różnorodności gatunkowej w Niemczech i na świecie?

Wymieranie gatunków nie jest samo w sobie niepokojące, ponieważ od zawsze jest w przyrodzie zjawiskiem naturalnym. Niepokoi jednakże tempo tego procesu: jest ono co najmniej dziesięcio- do stukrotnie wyższe niż w okresie, gdy człowiek nie dominował na Ziemi. Zgodnie z informacjami przekazanymi przez IPBES, obecnie milion spośród ośmiu milionów gatunków na świecie zagrożonych jest wyginięciem – i to już w najbliższych latach. Większość bogatej różnorodności biologicznej znajduje się na Globalnym Południu, dlatego ryzyko wymarcia niektórych gatunków jest tam szczególnie wysokie, na przykład w Andach lub na południowych zboczach Himalajów. Lecz także w Niemczech stan bioróżnorodności daje powody do niepokoju. Populacje ptaków zmalały w ciągu ostatnich 25 lat o jedną trzecią. Dotyczy to także gatunków „kosmopolitycznych“ takich jak skowronek polny lub kuropatwa.

Lasy i ptaki, sawanny i ssaki, ryby i rafy koralowe – wszędzie na świecie zanikają naturalne siedliska, a wraz z nimi ginie różnorodność biologiczna. To, co w tym najbardziej niebezpieczne: proces postępuje w ukryciu i nie jest przez nas wyraźnie odczuwalny. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest przede wszystkim rolnictwo. Na półkuli północnej gospodarka rolna została w ciągu ostatnich kilku dekad zintensyfikowana do maksimum. W efekcie powstały monotonne krajobrazy, pozbawione krzewów, drzew i ugorów – a właśnie one są tak istotne dla przetrwania wielu gatunków ptaków, owadów oraz innych roślin i zwierząt. Na półkuli południowej problem stanowi przede wszystkim wylesianie; tutaj rolnictwo coraz bardziej wdziera się w obszary dziewiczej przyrody.

Jakie kroki podejmują Niemcy w celu ochrony bioróżnorodności?

Niemcy są jednym z największych na świecie darczyńców na cele ochrony różnorodności biologicznej. Podczas Zgromadzenia Ogólnego ONZ w Nowym Jorku we wrześniu 2022 roku, kanclerz Niemiec Olaf Scholz zapowiedział, że do 2025 roku kwota wsparcia zostanie niemal podwojona do 1,5 miliarda euro rocznie. Niemcy finansują w ten sposób na przykład projekty ochrony lasów deszczowych w Indonezji, a także innowacyjne instrumenty finansowe, takie jak Legacy Landscapes Fund. W Niemczech do 2026 roku rząd federalny przekaże na cele bioróżnorodności kwotę czterech miliardów euro. Jest to jednocześnie wkład w naturalną ochronę klimatu.

Jaką rolę pełni w Niemczech Narodowa Strategia na rzecz różnorodności biologicznej?

Stanowi ona główne narzędzie niemieckiego rządu do celów ochrony przyrody. Strategia została opracowana w 2007 roku i zawiera kilkaset planowanych celów i działań. Postępy w jej realizacji są weryfikowane raz w ciągu kadencji władzy ustawodawczej. W 2021 roku ukazał się trzeci raport na ten temat. Zgodnie z jego treścią, udało się dotąd osiągnąć bardzo wiele, na przykład w zakresie ochrony owadów oraz rozwoju ekologicznego rolnictwa, wciąż jednak istnieje duża potrzeba działania. Na gruncie międzynarodowym najistotniejsze znaczenie mają ustalenia szczytu ONZ w sprawie różnorodności biologicznej, który odbył się w Montrealu pod koniec 2022 roku. Około 200 uczestników konferencji COP15 zgodziło się między innymi co do tego, by do 2030 roku objąć ochroną 30% obszarów lądowych i morskich na świecie. Zapowiedziano także zwiększenie wydatków na ochronę różnorodności gatunkowej. Minister środowiska Steffi Lemke oznajmiła z zadowoleniem: „Wspólnota międzynarodowa zdecydowała się wreszcie zatrzymać proces wymierania gatunków“.