Niemcy świętują 75-lecie Ustawy Zasadniczej

Zaledwie 1396 gramów waży cienka książka, której tekst został uroczyście podpisany w Bonn 23 maja 1949 roku. Jednak jej treść ma ogromną wagę: Ustawa Zasadnicza, podpisana w Akademii Pedagogicznej, jest podstawą prawną Republiki Federalnej Niemiec, która tym samym została utworzona cztery lata po zakończeniu II wojny światowej. „Dzisiaj, po podpisaniu i ogłoszeniu Ustawy Zasadniczej, Republika Federalna Niemiec przejdzie do historii” – powiedział przewodniczący Rady Parlamentarnej, późniejszy pierwszy kanclerz Niemiec, Konrad Adenauer.

Rada Parlamentarna opracowuje Ustawę Zasadniczą

Rada zebrała się po raz pierwszy 1 września 1948 roku w Bonn. W jej skład weszło 61 mężczyzn i cztery kobiety. Reprezentowali oni różne obozy polityczne. Połączył ich cel stworzenia podstaw niemieckiej demokracji po nazistowskiej dyktaturze. Ich zadaniem nie było opracowanie konstytucji, lecz ustawy zasadniczej. Ze względu na podział Niemiec miało to podkreślić tymczasowy charakter powstania zachodnioniemieckiej Republiki Federalnej Niemiec. Prawie pięć miesięcy po ogłoszeniu Ustawy Zasadniczej, w październiku 1949 roku, na wschodzie kraju podzielonego po wojnie powstała Niemiecka Republika Demokratyczna (NRD). Podział Niemiec zakończył się dopiero wraz z upadkiem muru w 1989 roku i zjednoczeniem w 1990 roku.

„Rada Parlamentarna wyciągnęła naukę z najciemniejszego rozdziału w historii Niemiec” – powiedziała przewodnicząca Bundestagu, Bärbel Bas, we wrześniu 2023 roku podczas ceremonii z okazji 75. rocznicy powstania Rady. „Dziś możemy spojrzeć wstecz z wdzięcznością i dumą. Prowizoryczna Ustawa Zasadnicza okazała się sukcesem”.

„Godność człowieka jest nienaruszalna”

Ustawa Zasadnicza, która została ogłoszona w 1949 roku, rozpoczyna się od artykułu pierwszego – nadal aktualnego i charakterystycznego: „Godność człowieka jest nienaruszalna. Obowiązkiem wszystkich władz państwowych jest jej poszanowanie i ochrona”. Do artykułu 19 wyszczególnione są kolejne prawa podstawowe, które gwarantują między innymi wolność słowa i prasy, wolność przekonań i równouprawnienie. Artykuł 20 określa zasady dla struktury państwa i zaczyna się od słów: „Republika Federalna Niemiec jest demokratycznym i socjalnym państwem federalnym”.

146 artykułów Ustawy Zasadniczej zawiera również ogólne przepisy federalne i krajowe, przepisy dotyczące poszczególnych organów konstytucyjnych, takich jak rząd federalny i Bundestag, przepisy dotyczące ustawodawstwa, administracji krajowej, orzecznictwa i finansów.

Zmiany w Ustawie Zasadniczej od 1949 roku

Zgodnie z artykułem 79 Ustawa Zasadnicza może zostać zmieniona jedynie większością dwóch trzecich głosów członków Bundestagu i głosów Bundesratu jako przedstawicielstwa krajów związkowych. Zmiany podstawowych zasad, takich jak ochrona godności człowieka, są niedopuszczalne. Chociaż od maja 1949 roku wprowadzono wiele zmian w konstytucji, podstawowe cechy i charakter Ustawy Zasadniczej pozostały niezmienione.

„Nasza konstytucja jest czymś, z czego możemy być dumni” – powiedział prezydent Niemiec, Frank-Walter Steinmeier, z myślą o 75-leciu Ustawy Zasadniczej w 2024 roku. „Chroni ona i szanuje godność każdego człowieka”. Zapewnia również stabilne ramy, w których może być realizowana polityka. „Ten fundament wspierał dotychczas z powodzeniem nasz kraj, nawet w trudniejszych czasach”. Był przekonany: „Będzie on wspierać nasz kraj również w przyszłości”.

Niemiecka konstytucja od zjednoczenia w 1990 roku

Od czasu zjednoczenia w 1990 roku Ustawa Zasadnicza obowiązuje w całych Niemczech. W Umowie Zjednoczeniowej z 31 sierpnia 1990 roku rządy Republiki Federalnej Niemiec i Niemieckiej Republiki Demokratycznej postanowiły, że kraje wschodnioniemieckie zostaną objęte zakresem obowiązywania Ustawy Zasadniczej. Od tego czasu preambuła mówi, że Niemcy „w swobodnym samostanowieniu zakończyli dzieło wolności i jedności Niemiec”. „Tym samym niniejsza Ustawa Zasadnicza obowiązuje w odniesieniu do całego Narodu Niemieckiego”. Przystąpienie NRD do Republiki Federalnej było formalnym krokiem w kierunku zjednoczenia Niemiec, które od tego czasu obchodzone jest 3 października jako Dzień Jedności Niemiec.

Ustawa Zasadnicza jako wzór dla konstytucji innych krajów

Obecnie Ustawa Zasadnicza jest jedną z najstarszych obowiązujących konstytucji na świecie. Inne kraje skoncentrowały się na opracowaniu własnych konstytucji. Kanclerz Niemiec, Olaf Scholz, podkreślił również, że chociaż Ustawa Zasadnicza stanowi podstawę liberalnego i demokratycznego państwa prawa, to musi być ona popierana przez obywateli: „Demokracja żyje nie tylko dzięki ważnym artykułom konstytucji, ale również dzięki temu, że jako obywatele ją popieramy, chronimy i bronimy, nawet przed tymi, którzy próbują ją podważyć od wewnątrz”.