Johannes Gutenberg - wiedza dla całego świata

Johannes Gutenberg, wynalazca klasycznego druku typograficznego, całkowicie zmienił zachodni świat. Dzięki szybkiej i niedrogiej produkcji książek wiedza zaczęła docierać do bardzo dużej grupy ludzi. Nie tylko reformacja, lecz także oświecenie czy rewolucja francuska zawdzięczają swoją dynamikę właśnie drukowi typograficznemu. Zatem Johannes Gutenberg jest tą osobą, która zapewniła dostęp do informacji i edukacji dla wszystkich mieszkańców Europy. Z kolei w Chinach sztuka produkcji książek była znana od dawna, jednak ta wiedza nie przedostała się do innych krajów. 

Nie wiadomo, w którym roku dokładnie urodził się Gutenberg.

Niewiele wiadomo o życiu tego geniusza stojącego za wynalazkiem druku wykorzystującego pojedyncze litery. Dostępne informacje są bardzo znikome. Dokładny rok narodzin Gutenberga nie jest znany, jednak naukowcy przyjęli, że urodził się on najprawdopodobniej w 1400 r. 
Gutenberg pochodził z zamożnej rodziny z Moguncji. Jego ojciec zajmował się handlem suknem, a ponadto posiadał pokaźny majątek. Najstarszy syn, Friele, miał przejąć firmę ojca, natomiast Johannes miał zostać duchownym, lekarzem bądź prawnikiem. Nie wiadomo wprawdzie do jakiej szkoły lub uniwersytetu uczęszczał. Można jednak założyć, że Gutenberg został bardzo dobrze wykształcony, bowiem bez dobrej znajomości łaciny i podstawowej wiedzy teologicznej nie byłby w stanie drukować swoich książek. 

W XV wieku mieszkańcy Świętego Cesarstwa Rzymskiego, jak wówczas nazywano Niemcy, fascynowali się pismem. Wraz z rozwojem wiedzy technicznej i medycznej rosła również potrzeba dzielenia się nią. Kupcy i rzemieślnicy dostrzegali korzyści płynące ze spisanych umów, zamówień czy kredytów. Administracja miejska i dworska w coraz większym stopniu opierała się na dobrze wyszkolonych urzędnikach. Krótko mówiąc: pojawiało się coraz więcej prawników, teologów, filozofów i lekarzy, którzy potrzebowali książek. W tamtych czasach książki były kopiowane ręcznie, co zajmowało dużo czasu i było bardzo kosztowne. Gutenberg zapewne już wcześnie zastanawiał się, jak przyspieszyć proces produkcji książek i jak uczynić go tańszym. 

Przez Strasburg do Moguncji

W 1434 r. Johannes Gutenberg przeprowadził się do Strasburga, gdzie działał jako przedsiębiorca, rzemieślnik i wynalazca. Odziedziczył majątek, potrafił obrabiać kamienie szlachetne i wiedział, jak wytłaczać i prasować metal. Z uwagi na brak dostępnych źródeł, życie wynalazcy jest znane jedynie fragmentarycznie. Po raz kolejny pojawił się dopiero w 1448 r. w Moguncji, gdzie zaciągnął kilka pożyczek na otwarcie drukarni. Najwidoczniej spędził wiele lat na projektowaniu urządzeń, które miały zostać teraz użyte: ręczny przyrząd do odlewania metalowych liter, wierszownik, szuflę służąca do ustawiania stron oraz prasę drukarską. Gutenberg był perfekcjonistą i dlatego zebrał najlepszych rzemieślników, którzy mieli stworzyć urządzenia zgodnie z jego projektami i razem z nim je udoskonalać. 
 

Pierwsze teksty, które drukował, miały nie więcej niż 30 stron. Należały do nich kalendarze, listy odpustowe i gramatyka łacińska. Był to szybki sposób na dobry zarobek. Jednak Gutenberg chciał wyprodukować książkę, która przyćmiłaby wszystko inne i potwierdziła innowacyjność i potęgę jego wynalazku. Dlatego zdecydował się na Biblię. Była to nie tylko najsłynniejsza i, w oczach chrześcijan, najcenniejsza książka, ale także jedno z najbardziej obszernych dzieł tamtych czasów. Gutenberg wydrukował swoją Biblię w dwóch tomach, z których każdy liczył ponad 600 stron. Wielkość poszczególnych stron odpowiadała mniej więcej dzisiejszemu formatowi DIN A3. 

Gutenberg zamierzał wydrukować nie mniej niż 180 egzemplarzy tej książki, potrzebował więc mnóstwa czcionek oraz ogromnej ilości pergaminu i papieru. W najgorętszej fazie produkcji 20 rzemieślników pracowało równolegle na trzech prasach drukarskich. Dziś Biblia Gutenberga jest uważana za jedną z najpiękniejszych książek, jakie kiedykolwiek wyprodukowano i uznaje się ją za techniczne arcydzieło. Do dziś zachowało się 49 egzemplarzy tej książki - 13 z nich znajduje się w Niemczech, a pozostałe w różnych krajach europejskich oraz w Japonii i USA.

Niefortunny biznesmen

Gutenberg był genialnym wynalazcą, jednak nie miał szczęścia do biznesu. Zanim ukończył biblię jego największy pożyczkodawca zażądał zwrotu pieniędzy. Gutenberg ich nie miał, więc musiał przekazać mu warsztat i prawie gotowe Biblie. Pozostała mu jedynie jedna prasa drukarska, dzięki której mógł nadal pracować jako drukarz, produkując już tylko mniejsze dzieła. 

W 1465 r. arcybiskup Moguncji mianował Gutenberga dworzaninem, tym samym nie tylko oficjalnie uznając jego zasługi, ale także zapewniając mu wsparcie finansowe. Gutenberg korzystał z tych przywilejów jeszcze przez trzy lata, aż do swojej śmierci w dniu 3 lutego 1468 r. w wieku prawie 70 lat. Genialny wynalazca został pochowany w kościele franciszkanów w Moguncji. Niestety kościół już dawno nie istnieje, a wraz z nim zniknął także grób Johannesa Gutenberga.

___
Maren Gottschalk jest autorką biografii „Johannes Gutenberg: Mann des Jahrtausends“ („Johannes Gutenberg: człowiek Tysiąclecia”).