Życie na wygnaniu: Hannah Arendt i ucieczka przed złem
Hannah Arendt była jedną z najbardziej znaczących myślicielek politycznych. Jej dzieła pokazują, jak ważne jest oddanie się kwestiom demokracji i praw człowieka.
W 1961 r. Hannah Arendt odbyła podróż jako reporterka z Nowego Jorku do Jerozolimy, aby dokumentować proces przeciwko nazistowskiemu zbrodniarzowi, Adolfowi Eichmannowi. W Beit Ha’am, teatrze przekształconym w salę sądową, ze sceną i rzędami widowni, obserwowała, jak wątły mężczyzna z okularami i w garniturze bezgłośnie wchodził do szklanej kabiny dla oskarżonych. Eichmann, niegdyś Obersturmbannführer SS i jedna z centralnych postaci Holocaustu, był współodpowiedzialny za wymordowanie sześciu milionów ludzi w Europie. Proces przeciw niemu był globalnym wydarzeniem. W liście do byłego nauczyciela i promotora Karla Jaspersa napisała: „Nigdy bym sobie nie wybaczyła, jeśli bym tam nie pojechała.”
Dzieciństwo w cieniu straty
Hannah Arendt, ur. 14 października 1906 r. w Hanowerze jako córka sekularnych Żydów, dorastała w rodzinnym domu. Jej ojciec, inżynier i miłośnik wiedzy, posiadał bibliotekę pełną greckich i łacińskich klasycznych dzieł, a jej matka studiowała w Paryżu język francuski i muzykę. Kiedy ojciec ciężko zachorował, rodzina przeniosła się do Königsbergu, rodzinnego miasta jej rodziców w ówczesnych Prusach Wschodnich. W 1916 r. ojciec zmarł. W autobiograficznych szkicach Hannah Arendt przypomina sobie, że w tym czasie często czuła się opuszczona, także przez matkę, która w żałobie podejmowała długie podróże i pozostawiała Hannah u dziadków. Równocześnie matka nauczyła córkę właściwych zachowań: jeśli podczas zajęć padłyby antysemickie uwagi, Hannah miała wstać, opuścić salę i opowiedzieć o wszystkim w domu. W 1924 r. Hannah Arendt zaczęła studiować filozofię. „Filozofia była moim nieodłącznym towarzyszem już od 14. roku życia”, opowiadała w połowie lat 60-tych w wywiadzie telewizyjnym. „Była to konieczność rozumienia”, „Myślenie bez barier”, jak je nazywała. Studiowała najpierw u Martina Heideggera w Marburgu, a następnie u Karla Jaspersa w Heidelbergu.
Wstrząs w 1933 roku i emigracja
Wieczorem 27 lutego 1933 r., miesiąc po mianowaniu Adolfa Hitlera kanclerzem Rzeszy, berliński Reichstag stanął w płomieniach - było to podpalenie, które wykorzystała dla swoich celów NSDAP. Wraz z „Reichstagsbrandverordnung” (dekretem w sprawie pożaru Reichstagu) odrzuciła wszystkie obowiązujące podstawowe prawa i ugruntowała sobie drogę do dyktatury. „To, co nastąpiło potem, było straszne. Był to dla mnie prawdziwy szok i od tego momentu poczułam się odpowiedzialna za siebie i innych”, wspominała Hannah Arendt.
Można by powiedzieć, że człowieczeństwo u człowieka zanika, gdy rezygnuje on z myślenia.
Latem 1933 r. w Berlinie została aresztowana przez gestapo za jej zaangażowanie na rzecz więźniów politycznych. Dzięki oficerowi SS, z którym zaprzyjaźniła się podczas przesłuchań, udało się jej jednak uniknąć więzienia. Następnie zbiegła z matką przez zieloną granicę do Czechosłowacji, a następnie do Paryża.
Życie na wygnaniu i walka z totalitaryzmem
Na emigracji w Paryżu Arendt wygłaszała wykłady na temat antysemityzmu i pracowała dla organizacji, która pomagała żydowskiej młodzieży w ucieczce do Palestyny. Jednak po wybuchu II wojny światowej także Francja stała się niestabilna. W 1941 r. Arendt uciekła ponownie – tym razem do USA. „Jesteśmy uratowani“, takiej treści telegram nadała do swojego byłego męża Günthera Andersa, który już mieszkał w Nowym Jorku. Razem z drugim mężem, Heinrichem Blücherem, i matką, Hannah Arendt wprowadziła się do małego mieszkania na Manhattanie i zaczęła karierę jako komentatorka i lektorka. Jej opublikowane w 1951 r. dzieło „The Origins of Totalitarism“ (Elementy i źródła totalitaryzmu), które wykazywało podobieństwa między narodowym socjalizmem a stalinizmem, przyniosło jej światową sławę.
Proces przeciw Eichmannowi i banalność zła
Kiedy Hannah Arendt w 1961 r. na zlecenie czasopisma „The New Yorker” przybyła do Jerozolimy, oczekiwała, że na sali procesowej spotka potwora. Jednak główny organizator Holokaustu wyglądał zupełnie inaczej niż się spodziewała: „Najbardziej niepokojące w osobie Eichmanna było to, że nie wydawał się on perwersyjny ani sadystyczny, ale zupełnie normalny, jak wielu innych ludzi”, pisała. Ta analiza „banalności zła”, którą w 1964 r. opublikowała w formie książkowej, spotkała się z krytyką: niektórzy zarzucali jej, że łagodzi oblicze Holokaustu. Jednak Arendt chciała pokazać, że zło często nie jest wynikiem skrajnego okrucieństwa, ale powstaje z niezdolności samodzielnego myślenia.
Najbardziej przerażająca była jego normalność.
Hannah Arendt zmarła 4 grudnia 1975 r. w Nowym Jorku. Jej przesłanie pozostaje ponadczasowe: Każdy człowiek jest wezwany aby weryfikować prawo i angażować się na rzecz godności ludzkiej oraz demokracji. Dzisiaj nazwana na jej cześć Inicjatywa Hannah Arendt wspiera zagrożonych dziennikarzy na całym świecie w kontynuowaniu ich ważnej pracy. Ta sieć organizacji cywilnych jest finansowana ze środków Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
