Lehçeler: Bizzat Almanlar bile Almanca anlamadığında

Almanya içinde seyahat edenler henüz ilk “Hallo” kelimesinden sonra Alman dilinin bölgesel farklılıklarını deneyimleyecektir. Hamburg’da günün her saatinde selamlaşırken bir “Moin!” duyabilirsin, bu aslında “günaydın” demektir. Bavyera’da “Grüß Gott!” veya “Servus” ile selamlanırsın ama bunun dışında daha çok resmi kaçan “Guten Tag” ile de karşılaşabilirsin.

Berlin’deki bir fırında bir “Semmel” istediğinde herhalde bir şey alamayacaksın. Çünkü neredeyse yalnızca Bavyera’da “Semmel” olarak adlandırılan hamur işine, standart (yüksek) Almanca’da “Brötchen” denirken, Almanya’nın başkentinde ve Brandenburg’da “Schrippe” deniyor. Ancak “Weckle”, “Rundstücke” ve “Laablas” da var – Alman lehçeleri dünyasına hoş geldin! 

Kuzey Denizi’den tutun da Alplere kadar olan bölgelerde konuşulan, yerel kimliklerde izler bırakan ve çoğunlukla kulağa çok farklı gelen bu lehçeler, ana dili Almanca olanların bile kafasını karıştırıyor. Peki bu çeşitlilik nasıl ortaya çıktı ve günümüzdeki durum ne? 

Tarihi geçmişi olan bir dil sistemi 

Bir lehçe yalnızca bir bölgesel ifadeler birikiminden çok daha fazlası aslında: Bir lehçe, yüzyıllar boyunca gelişerek kendine özgü kurallara, gramere, söz varlığının yanı sıra karakteristik bir dil melodisine sahip, bağımsız bir dilsel sistemi oluşturur. Almanya, uzun bir zaman boyunca küçük ve bağımsız derebeyliklere, krallıklara ve şehir devletlerine bölünmüş vaziyetteydi. İnsanların bölgeler arası hareketliliğinin az olması, bu küçük devletlerde ağızların oluşmasını ve günümüzde de süren bölgesel birliktelik hissinin güçlenmesini sağladı. 

Standart Almanca, ilk kez erken Yeni Çağ dönemlerinde, aşamalı bir süreç halinde ve ilk önce yazılı biçimde gelişti. Geniş ölçüde yayılan bu standartlaşmış Almanca günümüzde derslerde, medyalarda ve resmi işlerde geçerli norm olarak kabul ediliyor.  

Özellikle kırsal bölgelerde yaygın 

Lehçeler kullanımı genel anlamda geriliyor; özellikle Almanya’nın büyük şehirlerinde. Ancak Bavyera, Baden-Württemberg veya Saksonya gibi eyaletlerde lehçeler özellikle yabancıları kesinlikle güç durumlara sokabiliyor. Fakat: Çoğu yerli sorunsuz bir şekilde lehçeden yüksek Almanca’ya dönüyor.